INCYDENT (The Incident) reż.: Larry Peerce; scen.: Nicholas E. Baehr; zdj.: Gerald Hirschfeld; muz.: Terry Knight; USA 1967 (107 min)

w.: Robert Bannard (Phillip Carmatti), Victor Arnold (Tony Goya), Beau Bridges (Felix Teflinger), Ruby Dee (Joan Robinson), Robert Fields (Kenneth Otis), Ed McMahon (Bill Wilks), Jack Gilford (Sam Beckerman), Mike Kellin (Harry Purvis), Tony Musante (Joe Ferrone), Donna Mills (Alice Keenan), Brock Peters (Arnold Robinson), Thelma Ritter (Bertha Beckerman), Martin Sheen (Artie Connors), Gary Merrill (Douglas McCann)

Późną nocą pasażerowie jednego z wagonów nowojorskiego metra zostali sterroryzowani przez chuliganów. Mimo, że napastników było tylko dwóch, a pasażerów znacznie więcej, nie napotykają oni na żaden opór. Napastnicy upajają się własną siłą, podnieca ich strach, który sieją ich chuligańskie wyczyny, a ich uwaga koncentruje się kolejno na poszczególnych pasażerach: intelektualiście alkoholiku, dwóch żołnierzach na przepustce, Murzynie z narzeczoną, starszej parze małżeńskiej, donżuanie z dziewczyną i skromnym nauczycielu z żoną...

KRÓTKIE FILMY Z POCIĄGAMI W TLE

89 MM OD EUROPY

reż. i scen.: Marcel Łoziński

zdj.: Jacek Petrycki, Andrzej Adamczyk

prod.: Polska (SF Kalejdoskop/TVP) 1993 (12 min)

Granica między Polską a Białorusią. Tu kończą się europejskie tory, a dalej biegną o tytułowe 89 mm szersze. Aby przez dworzec codziennie mogło przejechać kilkadziesiąt pociągów międzynarodowych, białoruscy robotnicy muszą każdego dnia wymienić kilka tysięcy kół pod wagonami.

AŻIOTAŻ BILETÓW NA CZAS

reż., scen. i scenog.: Alina Skiba

zdj.: Krzysztof Stawowczyk

muz.: Zygmunt Konieczny

w.: Mieczysław Grąbka, Jolanta Januszówna, Adam Lipszyc

prod.: Polska (Studio Miniatur Filmowych) 1984 (19 min)

Nagrody za oprawę plastyczną i muzykę na OFFK w Krakowie' 1985; Grand Prix na MFFK w Clermont-Ferrand' 1985

Impresja filmowa zrealizowana na podstawie prozy Brunona Schulza.

DWORZEC

real.: Krzysztof Kieślowski

zdj.: Witold Stok

prod.: Polska (WFD) 1980 (15 min)

Relacja z Warszawy Centralnej. W ciągu trwania wieczornego wydania dziennika telewizyjnego, realizatorzy śledzą codzienny rytm życia dworca.

ELEKTRYCZKA

real.: Maciej Cuske

zdj.: Marcin Sauter

prod.: Polska (Eureka Media/TVP) 2005 (26 min)

Nagroda Don Kichota (FICC) na KFF w Krakowie' 2006

Słynna podmoskiewska linia rozsławiona przez Wieniczkę Jerofijewa.

KOLEJARSKIE SŁOWO

reż. i scen.: Andrzej Munk

zdj.: Romuald Kropat

muz.: Jan Krenz

prod.: Polska (WFD) 1953 (23 min)

Z Tarnowskich Gór wyrusza do Szczecina pociąg wiozący transport koksu dla huty żelaza. Pociąg ma charakter specjalny: załoga w ramach współzawodnictwa pracy podjęła zobowiązanie, że koks trafi do huty bez opóźnienia. W drodze inny pociąg ma awarię i blokuje tory, trwa też wymiana zagrożonego odcinka szyn. Dzięki sprawnej pracy wszystkich kolejarzy na trasie pociąg dojeżdża do Szczecina punktualnie co do minuty.

KONIEC

real.: Ewa Bibańska

zdj.: Jan Ptasiński

muz.: Jan Kanty Pawluśkiewicz

prod.: Polska (Studio Miniatur Filmowych) 1983 (8 min)

Grand Prix na MFFKiD w Bilbao? 1984; Brązowy Lajkonik na OFFK w Krakowie' 1984

Dziewczyna obserwuje przejazd pociągu pełnego pożądanych dóbr. Biegną za nim ludzie, ale wielu z nich odpada w walce o miejsce w pociągu. Po outsiderów przyjeżdża pociąg-wrak...

LOKOMOTYWA

real.: Zbigniew Rybczyński

muz.: Janusz Hajdun

prod.: Polska (SMFF "Se-Ma-For") 1976 (6 min)

Wariacja na temat znanego wiersza Juliana Tuwima.

MADAME TUTLI-PUTLI

reż. i scen.: Chris Lavis, Maciek Szczerbowski

muz.: Jean-Frédéric Messier, David Bryant

prod.: Kanada 2007 (17 min)

Madame Tutli-Putli wsiada do nocnego pociągu. W przedziale spotyka dziwacznych współpasażerów. Po zapadnięciu zmroku weźmie udział w serii tajemniczych zdarzeń...

NA TORACH

real.: Bohdan Kosiński

zdj.: Stanisław Mazurkiewicz

prod.: Polska (WFD) 1971 (10 min)

Złoty Lajkonik na OFFK Kraków' 1971

Zbiorowy portret ludzi zatrudnionych przy naprawie torów kolejowych, ich ciężka praca i trudne warunki życia.

POCIĄG

real.: Andrzej Brzozowski

zdj.: Jerzy Gościk

prod.: Polska (WFD) 1970 (14 min)

Impresja dokumentalna obserwująca pasażerów zatłoczonego pociągu.

POCZEKALNIA

reż. i scen.: Jos Stelling

zdj.: Goert Giltaij

muz.: Maurits Overdulve

w.: Gene Bervoets, Bianca Koedeam, Annet Malherbe

prod.: Holandia/Niemcy 1996 (28 min)

Duży dworzec kolejowy. Pasażerowie oczekujący na pociąg próbują jakoś wypełnić sobie czas. Pewien mężczyzna np. rozbiera współpasażerów wzrokiem. Gdy jedna z pań podejmuje z nim grę, mężczyzna nie może uwierzyć w swoje szczęście?

PODRÓŻ

reż., scen. i oprac. plast.: Daniel Szczechura

zdj.: Wacław Fedak

muz.: Eugeniusz Rudnik

prod.: Polska (SMFF ?Se-Ma-For?) 1970 (10 min)

Brązowy Lajkonik na OFFK w Krakowie' 1970

Na ekranie widać sylwetkę stojącego w oknie wagonu mężczyzny. Podróż mija mu na obserwacji przesuwających się za oknem telegraficznych słupów i monotonnego pejzażu.

POWRÓT

reż. i scen.: Jerzy Kucia

zdj.: Jan Tkaczyk

muz.: Bohdan Mazurek

prod.: Polska (Studio Miniatur Filmowych) 1972 (10 min)

Pasażer pociągu ogląda mijane krajobrazy i wraca myślami do lat dzieciństwa. Przywołuje wspomnienia szczęśliwych chwil. Nagle pociąg zatrzymuje się i następuje powrót do rzeczywistości.

PRZEJAZD STRZEŻONY

real.: Maria Kwiatkowska

zdj.: Piotr Kwiatkowski

prod.: Polska (WFD) 1976 (16 min)

Film o kobiecie pracującej jako dróżniczka na przejeździe kolejowym.

REQUIEM DLA PAROWOZÓW

reż. i scen.: Bogusław Rybczyński

zdj.: Henryk Janas

prod.: Polska (WFDiF) 1988

Nostalgiczna impresja o końcu pewnego świata.

TORY

reż.: Mikołaj Birek

scen.: Mikołaj Birek

zdj.: Mikołaj Birek

muz.: Mikołaj Birek

Nagroda główna w kategorii filmu amatorskiego, OFAFA 2008

Na peronie kolejowym, gdzieś pośrodku niczego, do pociągu wsiada samotna postać. Rozpoczyna się podróż. Tory biegną przez puste, zimne krajobrazy. Pociąg mija góry, lasy i domy, kiedyś zamieszkane, teraz opuszczone i ciche. Spokojną monotonię burzą złe przeczucia bohatera. Pociąg znika w tunelu, podróż dobiega końca.

WAGONY

real.: Piotr Morawski

zdj.: Krzysztof Pakulski

prod.: Polska (WFD) 1988 (13 min)

Przejmujący, pozbawiony komentarza, portret kobiet sprzątający wagony kolejowe.

WĘZEŁ

real.: Kazimierz Karabasz

zdj.: Stanisław Niedbalski

prod.: Polska (WFD) 1961 (10 min)

Praca dyspozytorni i obsługi technicznej kolejowej stacji towarowej Tarnowskie Góry.

ZDERZENIE CZOŁOWE

real.: Marcel Łoziński

zdj.: Jacek Petrycki, Witold Stok, Roman Miastowski

prod.: Polska (WFD) 1975 (11 min)

Złoty Lajkonik na OFFK w Krakowie' 1976

Dramat maszynisty, który po kilkudziesięciu latach nienagannej służby na kolei spowodował katastrofę.

ŻEGNAJ PARO!

reż., scen., oprac. plast. i anim.: Ryszard Antoniszczak

muz.: Zdrój Jana

prod.: Polska (Studio Filmów Animowanych) 1974 (10 min)

Brązowy Lajkonik na OFFK w Krakowie' 1974

Ballada o dziadku, który tak ukochał kolej, że porzucił rodzinny dom, by związać swe losy z żelaznym szlakiem i parowozami.

w.: Delphine Seyrig (Lady Windermere), Peter Kern (Mickey Katz), Inés Sastre (Giovanna), Gillian Scalici (Fanny Ziegfeld), Christoph Eichhorn (Attache), Xu Re Huar (księżniczka Ulan Iga), Irm Hermann (nauczyciel Mueller-Vohwinkel), Nugzar Sharia (rosyjski oficer), Jacinta /Else Nabu/Sevimbike Elibay("The Kalinka Sisters"); Badema (osoba towarzysząca mongolskiej księżniczce)

Cztery bardzo różne kobiety spotykają się w trakcie podróży koleją transsyberyjską, a później transmongolską: elegancka, światowa i oczytana etnolożka Lady Windermere; lękliwa i nieco zdziwaczała, ale żądna wiedzy pani profesor z Niemiec; amerykańska gwiazda Broadway'u i spragniona przygód młoda turystka z plecakiem, podróżująca na półce bagażowej wagonu trzeciej klasy. W połowie drogi bohaterki zostają porwane przez mongolską księżnę i oddział Amazonek.
Podróżniczki spędzają pewien czas w jurtach na rozległych stepach Mongolii Wewnętrznej, biorą udział w różnych rytuałach i grach, by w końcu bez jednej ze swoich towarzyszek powrócić do Europy.

PIONIERZY KINA WSIADAJĄ DO POCIĄGU

WJAZD POCIĄGU NA STACJĘ LA CIOTAT (Arrivée d'un train en gare - La Ciotat) 50'

realizacja: Ludwik Lumi?re, lato 1895 lub 1896;

Najbardziej chyba znany wjazd pociągu w dziejach ludzkości, opisywany i analizowany setki razy. Z jednej strony klasyka reportażu rejestracyjnego, z drugiej - niesamowite świadectwo reakcji ludzi na coś nowego, a jednak uświadomionego. Ci, którzy pojawiają się w kadrze - wiedzą już, że ich wizerunki są rejestrowane. Nie wiedzą tylko, że będziemy się im przyglądać po ponad 110 latach.

BLACK DIAMOND EXPRESS NO.1  35'

realizacja: Edison Manufacturing Company, zdjęcia: James White i William Heise, 01.12.1896

W drugiej połowie XIX stulecia pociąg stał się symbolem potęgi Ameryki i jej wynalazczości. We wrześniu 1896 Biograph Company sfilmowało "The Empire State Express" - najszybszy pociąg kompanii kolejowej Central Railroad. Towarzystwo Edisona odpowiedziała uwiecznieniem najszybszego pociągu rywalizującej z nią Lehigh Valley Railroad, pociągu Black Diamond Express, którego rekordy szybkości były szeroko reklamowane przez właścicieli. Zaproponowali oni operatorom Edisona promocyjne warunki - aż do skierowania do zdjęć własnej ekipy robotników i specjalnego składu pociągu. Ujęcia te cieszyły się taką popularnością, że Towarzystwo Edisona postanowiło realizować nowe co pół roku.

NEW BLACK DIAMOND EXPRESS (Black Diamond Express no.4) 35'

realizacja: Edison Manufacturing Company, zdjęcia: James White, maj 1900

Zdjęcia nakręcono na jednym z odcinków Leigh Valley Railroad, nad brzegami rzeki Susquehanna. Jest to czwarte podejście operatorów do tematu realizowane w celu zastąpienia zdartych negatywów cieszącego się dużym powodzeniem filmu.

WIELKI NAPAD NA EKSPRES (Great Train Robbery) 11'59''

realizacja: Edison Manufacturing Company, październik 1903, ?: 01.12.1903; zdjęcia: Edwin S. Porter i J. Blair Smith przy współpracy G. M. Andersona; wystąpili: Justus D. Barnes (szef bandy), Walter Cameron (szeryf), G. M. Anderson i jego kowboje;

Pierwszy superhit kina amerykańskiego był częścią cyklu opowieści kryminalnych, do których należały brytyjskie "Bezczelne włamanie w biały dzień"(A Daring Daylight Burglary, Sheffield Photo Co.) oraz "Rozpaczliwa obrona przed złodziejem" (Desperate Poaching Affray, Haggar & Sons) z tego samego roku. Dopiero kilka lat później publiczność określiła ten film jako western. G. M. "Broncho Billy" Anderson asystował Porterowi za kamerą i wystąpił przed nią w kilku rolach (pasażer postrzelony w plecy, jeden z bandytów, jeden z tańczących w saloonie). Prezentowana kopia zachowała ręczne kolorowanie (wystrzały i stroje) oraz słynną finałową scenę - strzał w publiczność.

MAŁY NAPAD NA POCIĄG (Little Train Robbery) 10'32''

realizacja: Edison Manufacturing Company, sierpień 1905, 01.09.1905; zdjęcia: Edwin S. Porter;

Zrealizowana przez Portera parodia jego własnego "Wielkiego napadu na express"; dorosłych bandytów zastąpił dziećmi, prawdziwy pociąg - miniaturką, a rabowano nie pieniądze, tylko cukierki i lalki. Film stał się początkiem toczącej się do dziś dyskusji o wpływie kina na młodych widzów - czy przypadkiem pod jego wpływem młodzi widzowie nie kopiują złych zachowań stając się bandytami. Zdjęcia nakręcono w parku Olympia w Connelsville, Pensylwania, rodzinnym mieście Portera podczas jego urlopu.

POCAŁUNEK W TUNELU (The Kiss in the Tunnel) 01'09''

realizacja: Georg Albert Smith, Anglia 1899;

G. A. Smith był członkiem Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego; jako jeden z pierwszych wykorzystywał latarnię magiczną do ilustrowania swych wykładów. Interesowało go organizowanie rozrywki: w 1894 wynajął w Hove niedaleko Brighton ogródek, do którego publiczność przyciągały sztuczne źródła wody mineralnej, cygańskie wróżki, jaskinia z "prawdziwym" pustelnikiem i wiele innych atrakcji - między innymi pokazy latarni magicznej, a potem ruchomych obrazów. Wraz z Esme Collinsem - pionierem kina brytyjskiego - kręcili filmy będące eksperymentami z narracją i efektami specjalnymi. "Pocałunek w tunelu" ekscytował oglądających swą ekstrawagancką nieobyczajnością.

POCAŁUNEK W TUNELU (The Kiss in the Tunnel) 01'08''

realizacja: James Bamforth, Anglia 1899;

Piractwo filmowe nie jest wynalazkiem końca XX wieku; James Bamforth, właściciel firmy produkującej latarnie magiczne i pocztówki wykorzystał powodzenie filmu Smitha i? nakręcił go powtórnie po to, by móc go odpłatnie pokazywać w Szkocji i Irlandii. Podobno zarobił na nim tyle, że pozwoliło mu to rozszerzyć działania firmy na pole filmowe w całej Anglii.

CO SIĘ STAŁO W TUNELU (What Happened in the Tunnel) 01'18''

realizacja: Edison Manufacturing Company, 30-31.10.1903 - 06.11.1903; zdjęcia: Edwin S. Porter; wykonawcy: George M. Anderson (podrywacz);

Jednoujęciowy film będący swobodną amerykańską przeróbką angielskiego pomysłu. G. M. Anderson (pseudonim sceniczny Maxa Aronsona, znanego później jako "Broncho Billy") gra tu podrywacza wyprowadzonego w pole przez sprytne kobiety ? panią i jej czarnoskórą służącą. Jak widać, pierwsi filmowcy Ameryki mieli równie mało skrupułów w podkradaniu europejskich pomysłów jak i dzisiejsi?

PODRÓŻ DO SKRAJU NIEMOŻLIWOŚCI (Voyage  travers l?impossible) 20'01''

realizacja: Georges Méli's, Francja 1904;

Nazywany "Czarodziejem z Montreuil" Méli's tworzył swe feerie po to, by zadziwić wszystkich. W roku 1903 przebojem stała się jego "Podróż na księżyc", będąca swobodną adaptacją powieści Julesa Verne'a. Rok później pojawiła się 'Podróż do skraju niemożliwości", która - poza ręcznym kolorowaniem czarnobiałego kadru - zasłynęła wynalezieniem pociągu latającego w powietrzu i mogącego przenieść podróżników do dowolnego zakątka znanego nam świata, a nawet poza jego granice.

WYJEŻDŻAJĄC Z JEROZOLIMY KOLEJĄ ŻELAZNĄ (Leaving Jerusalem by Railway) 49'

realizacja: Lumire Company, Francja 1896;

Poza rejestracją ruchu i prostymi fabułkami (?Polewacz polany?!) bracia z Lyonu dla ciekawej nowego widowiska publiczności kręcili również zdjęcia dziś nazwane reportażowymi. Ich kinematograf zarejestrował hiszpańską walkę byków, wodospady Niagara, widoki z wieży Eiffela ? oraz wygląd stacji w Jerozolimie, wtedy na terytorium podległym Turcji. Ciekawostką było ustawienie kamery z tyłu ostatniego wagonu, a nie tam, gdzie stawiali ją operatorzy brytyjscy i amerykańscy ? z przodu lokomotywy.

BANDYCI KOLEJOWI (Train Wreckers) 11'32''

realizacja: Edison Manufacturing Company, październik-listopad 1905; zdjęcia: Edwin S. Porter i Wallace McCutcheon;

Najbardziej brutalny film Portera opowiadający o konflikcie między społeczeństwem i ?ludźmi marginesu?. Bandyci chcący wywołać katastrofę zostają wystrzelani we wspólnej akcji personelu kolei i pasażerów, dzięki czemu zapowiedziany na początku romans pomiędzy maszynistą i córką zwrotniczego może zakończyć się pocałunkiem. Film stał się wzorcem do późniejszych opowieści z serii ?dobry przeciw złemu. Miał duże powodzenie u widzów (157 kopii sprzedanych do kin w latach 1905-1906), spowodowane prawdopodobnie niekonwencjonalnym sposobem, w jaki bohaterka zatrzymuje pociąg; stało się to przyczyną powstania jego swobodnego remake?u - filmu D. W. Griffitha ?Telegrafistka z Lonedale?.

TELEGRAFISTKA Z LONEDALE? (The Girl and Her Trust aka The Lonedale Operator) 09'56''

realizacja: Biograph Company, listopad 1911, premiera 28.03.1912; reżyseria: D. W. Griffith, zdjęcia: G. W. Bitzer;

Jeden z największych sukcesów Griffitha z czasów współpracy z Biographem; żywa akcja i wyraźnie zarysowane postacie usprawiedliwiają sporą teatralność zdjęć studyjnych (zakończenie napadu!). Niewątpliwym atutem są zdjęcia plenerowe z wykorzystaniem lokomotywy linii Central Railroad. Władze kompanii kolejowej zamierzały nawet pokazywać ten film w kinie wagonowym podczas podróży?

PACIFIC 231 (esej Jeana Mitry do muzyki Arthura Honeggera) 09'23''

reżyseria: Jean Mitry; scenariusz: Jean Mitry, Marc Ducouret; zdjęcia: Andre Tadié, Jean Jarret, André Périé; nagroda za montaż na FF Cannes 1949; produkcja: Francja 1949;

Etiuda montażowa będąca ilustracją utworu muzycznego. Sugestywne pokazanie ruchu parowozu i jego piękna; do dziś fascynujące jako próba oddania obrazem muzyki i vice versa.

Całość pokazu: filmy około 102' + komentarz

Całość pokazu: filmy około 102' + komentarz