URODZINY PANA CZECHOWA
Wielbiciele talentu znakomitego rosyjskiego pisarza i dramaturga będą je obchodzić po raz 150-ty. Jego zasług dla teatralnej sceny nie sposób wprost przecenić. Ale i kino ma mu wiele do zawdzięczenia. Jest bodaj drugim, po Szekspirze, najczęściej filmowanym autorem. Te ekranizacje - nakręcone nie tylko w Rosji, ale w róznych stronach świata - zamykają się imponującą liczbą 245 filmów (w tym dziesięciu animowanych)! A przenosili Czechowa na ekran nie tylko czołowi twórcy rosyjskiego kina: Jutkiewicz, Chejfic, Konczałowski, Michałkow. Genialnemu autorowi nie mogli się również oprzeć wielcy światowego kina: Wojciech Has, Sidney Lumet, Anthony Hopkins, Louis Malle. Bez dwóch zdań, ten jubileusz zasługuje na wielką filmową ucztę!
ROMANS Z KONTRABASEM reż. Kaj Ganzen, Rosja 1911 (8 min)
DAMA Z PIESKIEM (Dama s sobaczkoj) reż. Josif Chejfic, ZSRR 1959
TEMAT NA NIEWIELKIE OPOWIADANIE (Siuziet dla niebolszogo rasskaza/ Un amour de Tchekhov) reż. Siergiej Jutkiewicz, ZSRR/Francja 1969
CZAJKA reż. Jurij Karasik, ZSRR 1970
WUJASZEK WANIA (Diadia Wania) reż. Andriej Konczałowski, ZSRR 1971
ZŁY DOBRY CZŁOWIEK (Płochoj choroszyj cziełowiek) reż. Josif Chejfic, ZSRR 1973
DRAMAT NA POLOWANIU (Drama na ochotie) reż. Emil Lotianu, ZSRR 1978
NIEDOKOŃCZONY UTWÓR NA PIANOLĘ (Nieokonczennaja pjesa dla mechaniskogo pianino) reż. Nikita Michałkow, ZSRR 1976
NIECIEKAWA HISTORIA reż. Wojciech J. Has, Polska 1982
OCZY CZARNE (Oczi cziornyje) reż. Nikita Michałkow, Rosja/Włochy 1987
SALA NR 6 reż. Krzysztof Gruber, Polska 1987
MAŁA LILI (La Petite Lili) reż. Claude Miller, Francja/Kanada 2003
WESELE - reż: Izydor Anneński, ZSRR 1944
STEP - reż.: Siergiej Bondarczuk, ZSRR 1977
WIŚNIOWY SAD - reż. A. Czernakowa, Rosja 1933
O MIŁOŚCI - reż.: Siergiej Sołowiow, Rosja 2003
KASZTANKA - reż. N. Orłowa, Rosja 2004.
ROMANS Z KONTRABASEM
reż.: Kaj Ganzen; Rosja 1911 (8 min)
Zabawna opowieść o losach kontrabasisty Smyczkowa, który idąc na występ na dwór księcia, postanowił wykąpać się w rzece. Podczas kąpieli zapatrzył się na dziewczynę łowiącą ryby, wykorzystał to jednak złodziej kradnąc mu ubranie. Kiedy Smyczkow zauważył brak odzienia, wszedł pod mostek, w oczekiwaniu na zmrok. W tym samym czasie dziewczynie zaplątał się sznurek od wędki, więc także musiała wskoczyć do wody. Wtedy i jej skradziono ubranie. Oboje spotkali się pod mostkiem nadzy i zawstydzeni…
DAMA Z PIESKIEM (dama s sobaczkoj)
reż.: Josif Chejfic
scen. (na podst. opowiadania „Dama z pieskiem”): Josif Chejfic
zdj.: Andriej Moskwin, Dmitrij Mieschijew
muz.: Nadieżda Simonian
w.: Aleksiej Batałow (Dmitrij Gurow), Ija Sawwina (Anna von Diederitz), Nina Alisowa (żona Gurowa), Jurij Miedwiediew (przyjaciel Gurowa), Dmitrij Ziebrow (Frołow), Władimir Erenberg (Aleksiej)
prod.: ZSRR 1960 (90 min)
Bohaterów tej historii o miłości bez perspektyw zetknął przypadek na wczasach w Jałcie. Ona to petersburżanka, od ślubu przed dwu laty mieszkająca w Saratowie (obrzydł jej po tygodniu, podobnie jak mąż, bezbarwny urzędnik zarządu gubernialnego), on jest dwakroć od niej starszym, czterdziestokilkuletnim mieszczaninem, za studenckich czasów „ożenionym z dwiema stołecznymi kamienicami”; miał w życiu wiele kobiet, ale miłość spotkał dopiero, gdy zaczyna siwieć. Właściwie nawet nie spotkał samorzutnie – choć oddawał się stałym obserwacjom i sherlockowej ocenie ludzi po ich wyglądzie – bo na Annę, spacerującą po uliczkach z białym szpicem w przemożnej tęsknocie za czymś nowym, zwrócił mu uwagę przyjaciel. Uzdrowiskowa znajomość nie trwała długo: wezwana przez chorego męża, dama z pieskiem wyjechała.
TEMAT NA NIEWIELKIE OPOWIADANIE (siużiet dla niebolszogo rasskaza/ un amour de tchekhov)
reż.: Siergiej Jutkiewicz
scen. (na motywach biografii i „Czajki” Antoniego Czechowa): Leonid Malugin
zdj.: Naum Ardasznikow
muz.: Rodion Szczedrin
w.: Nikołaj Grińko (Antoni Czechow), Marina Vlady (Lika Mizinowa), Jja Sawwina (Masza Czechowa), Rołan Bykow (Aleksander Czechow), Aleksandra Panowa i Jewgienij Lebiediew (rodzice), Jurij Jakowlew (Potapienko), Władimir Osieniew (Kurabatow), Jekatierina Wasiliewa (Owczennikowa), Siergiej Kułagin (Gribow)
prod.: ZSRR/Francja 1969 (81 min)
Akcja filmu rozgrywa się w ciągu jednego dnia – 17 października 1896. Do Petersburga, specjalnie na premierę „Czajki”, przyjeżdża z Paryża Lika Mizinowa. We wspomnieniach Czechowa odżywa dramat niespełnionej miłości, poznanie z piękna nauczycielką muzyki w domu jego rodziców, pierwsze zbliżenia, wyjazd pisarza na Sachalin, smutne spotkanie na stacyjce Mielechowa, wreszcie romans Liki z Potapienką i jej wyjazd do Paryża. Teraz Czechowa gnębi poczucie winy. Wzburzony i załamany Czechow nie doczekawszy końca premierowego spektaklu opuścił teatr i najbliższym pociągiem wyjechał do swojego Mielechowa.
CZAJKA
reż.: Julij Karasik
scen. (na podst. sztuki Antoniego Czechowa): Julij Karasik
zdj.: M. Susłow
muz.: Alfred Sznitke
w.: Ałła Demidowa (Irina Arkadina), Jurij Jakowlew (Boris Trigorin), Władimir Czetwierikow (Konstantin Trieplew), Ludmiła Sawieliewa (Nina Zarieczna), Walentina Tieleczkina (Masza), Nikołaj Płotnikow (Piotr Sorin), Jefim Kopeljan (dr Dorn), Armen Dżigarchanian (Ilja Szamrajew), Sofia Pawłowa (Polina), Siergiej Torkaczewski (Siemion Miedwiedienko)
prod.: ZSRR 1970 (100 min)
Problemy sztuki teatralnej Czechowa rozpatrywane są na przykładzie dwóch kobiet – Arkadiny traktującej zawód z beztroską kokieterią obliczoną na łatwe powodzenie u widza i Niny Zariecznej dającej mu pretekst do snucia refleksji nad istotą talentu, powołania artysty. Chociaż marzenia Niny o promiennej drodze do sławy rozbijają się o brutalną rzeczywistość, nie załamuje się, wierząc nadal w światłą misję sztuki. Prawdziwy talent wyjdzie zwycięsko z każdej próby, trzeba mieć tylko jasno wytyczony cel i siłę.
WUJASZEK WANIA (diadia wania)
reż.: Andriej Konczałowski
scen. (na podstawie sztuki Antoniego Czechowa) : Andriej Konczałowski
zdj.: Gieorgij Rerberg, Jewgienij Guslinski
muz.: Alfred Sznitke
w.: Innokientij Smoktunowski (Wojnicki), Siergiej Bondarczuk (Astrow), Irina Kupczenko (Sonia), Irina Miroszniczenko (Helena), Władimir Zeldin (Sieriebriakow), Nikołaj Pastuchow (Tielegin), Irina Anisimowa – Wulf (Maria), Jekatierina Mazurowa (niania Maryna), Władimir Butienko (służący)
prod.: ZSRR 1971 (94 min)
Konczałkowski zanurzył się w głąb świata Czechowa. Stąd to uporczywe wpatrywanie się kamery w twarz Eleny Andriejewny czy Astrowa. Młody reżyser zdobył się na odwagę, by pokazać, że wszyscy u Czechowa są ludźmi przegranymi. Nie z własnej winy, lecz przez przypadek i przez niezrozumienie procesów społeczno-historycznych. Bo nie z własnej winy Wojnicki i Elena Andriejewna uwierzyli i poświęcili się Sieriebriakowowi, a on z kolei nie z własnej winy okazał się przeciętnym beztalenciem. I nie z własnej winy Astrow pokochał Elenę Andriejewną, a nie ofiarną i gospodarną Sonię.
ZŁY DOBRY CZŁOWIEK (płochoj choroszyj cziełowiek)
reż.: Josif Chejfic
scen. (na podst. powieści „Pojedynek” Antoniego Czechowa): Josif Chejfic
zdj.: Genrich Marandżjan
muz: Nadieżda Simonian
w.: Oleg Dal (Łajewski), Władimir Wysocki (von Koren), Ludmiła Maksakowa (Nadieżda Fodorowna), Anatolij Papanow (doktor Samojlenko), Jurij Miedwiediew (Szeszkowski), Anatolij Azo (Kirilin)
prod.: ZSRR 1973 (100 min)
Początek akcji filmu ma miejsce pod koniec XIX wieku, w małym miasteczku na południu Rosji. Zmęczony nikczemnością i monotonią życia, urzędnik Łajewski pragnie za wszelką cenę wyrwać się z wszetecznego kręgu beznadziejnej egzystencji. Jego moralnym przeciwieństwem jest przyrodnik von Koren, hołdujący przekonaniu, że ludzi tego pokroju należałoby unicestwić. Ale wbrew życzeniom obu bohaterów, opatrzność po swojemu kieruje ich losami…
DRAMAT NA POLOWANIU (mój łaskawyj i nieżnyj zwier)
reż.: Emil Lotianu
scen. (na podst. powieści „Dramat na polowaniu” Antoniego Czechowa): Emil Lotianu
zdj.: Anatolij Petrycki
muz.: Eugen Doga
w.: Galina Bielajewa (Olga), Oleg Jankowski (Kamyszew), Kiriłł Ławrow (hr. Karniejew), Leonid Markow (Urbienin), Grigore Grigoriu (Kalidis), Swietłana Toma (Cyganka Tina),
Wasilij Simczicz (ojciec Olgi)
prod.: ZSRR 1978 (106 min)
Film przedstawia historię ziemian: księcia Korniejewa (Kiriłł Ławrow), sędziego śledczego Sergiusza Kamyszewa (świetny Oleg Jankowski) i Urbienina (Leonid Markow). Ich spokojny żywot został zaburzony przez fakt pojawienia się Oleński - młodej córki leśniczego. Finał opowieści jest tragoczny. Młoda dziewczyna zostaje zastrzelona na polowaniu. Nie wyjawia jednak kto strzelił. A winnych mogło być wielu...
NIEDOKOŃCZONY UTWÓR NA PIANOLĘ (nieokonczennaja pjesa dla mechaniczeskogo pianino)
reż.: Nikita Michałkow
scen. (na motywach utworów „Płatonow”, „We dworze”, „Nauczyciel wymowy”, „Trzy lata”, „Moje życie” Antoniego Czechowa): Aleksandr Adabaszjan, Nikita Michałkow
zdj.: Paweł Lebieszew
muz.: Eduard Artemjew
w.: Aleksander Kaliagin (Michaił Płatonow), Jelena Sołowiej (Sofia Jegorowna), Jewgienija Głuszenko (Saszeńka), Antonina Szuranowa (Anna Wojnicewa), Jurij Bogatyriew (Siergiej Wojnicew), Oleg Tabakow (Paweł Szczerbuk), Nikołaj Pastuchow (Porfirij Głagolew), Paweł Kadocznikow (Iwan Trilecki), Nikita Michałkow (Nikołaj Trilecki)
prod.: ZSRR 1976 (100 min)
Głownym bohaterem filmu jest mężczyzna (Aleksander Kaliagin), którego głównym zajęciem jest bywanie na przyjęciach gubernianej elity rosyjskiej. Zatracił się w przyjemnościach po tym jak niegdyś nieopacznie zdradził swoje ideały. Szansę na odmienienie swojego żywota dostaje jak spotyka swoją wielką miłość sprzed lat - Sofię (Jelena Sołowiej). Mężczyzna jednak z niej nie korzysta, ponieważ nie potrafi już walczyć o szczęście.
NIECIEKAWA HISTORIA
reż.: Wojciech J. Has
scen. (na podst. opowiadania Antoniego Czechowa): Wojciech J. Has
zdj.: Grzegorz Kędzierski
muz.: Jerzy Maksymiuk
w.: Gustaw Holoubek (profesor), Hanna Mikuć (Katarzyna), Anna Milewska (żona profesora), Elwira Romańczuk (Liza), Janusz Gajos (narzeczony Lizy), Marek Bargiełowski (Michał), Janusz Michałowski (asystent profesora)
prod.: Polska 1982 (110 min)
Wczesny ranek. Znany profesor medycyny po bezsennej nocy snuje się po swoim gabinecie próbując dokonać bilansu wartości i światopoglądu w swoim życiu. Zdaje sobie sprawę, że nadchodzi już jego jesień. Rozpoczyna się zwykły, monotonny dzień. Żona, z którą nic go już właściwie nie łączy, monologuje w jego obecności o codziennych kłopotach, zaleganiu z wypłatami dla służby i grożącym skandalu, jaki może wyniknąć z częstych wizyt profesora składanych młodej i pięknej Katarzynie - ich byłej wychowanicy, aktorce i niedoszłej matce nieślubnego dziecka. W domu córka przyjmuje swego narzeczonego - Aleksandra Gnekkera - oryginała obracającego się w kręgach muzyków i operowych impresariów. Profesor gardzi Aleksandrem, co daje mu do zrozumienia podczas obiadu, który jest dla niego i kulinarną, i towarzyską torturą. Żona pragnie poważnie porozmawiać z nim na temat małżeńskich planów Lizy, której właśnie oświadczył się Aleksander.
OCZY CZARNE (oci ciornie)
reż.: Nikita Michałkow
scen. (na motywach utworów „Dama z pieskiem”, „Żona”, „Urodziny”, „Anna na szyi” Antoniego Czechowa): Aleksandr Adabaszjan, Nikita Michałkow
zdj.: Franco Di Giacomo
muz.: Francis Lai
w.: Marcello Mastroianni (Romano), Silvana Mangano (Eliza), Jelena Safonowa (Anna), Marthe Keller (Tina), Innokientij Smoktunowski (gubernator), Pina Cei (matka Elizy), Wsiewołod Ławrionow (Paweł), Roberto Herlitzka (adwokat), Paolo Baroni (Manlio), Oleg Tabakow (Jego Wysokość)
prod.: Włochy 1987 (117 min)
Michałkow Romano - gwiazdor filmu - opowiada spotkanym na statku pasażerom z Rosji historie ze swojego życia. Jednym z tematów jest Eliza, która usilnie szuka męża po załamaniu finansowym jej rodziny. Na Romano nie może liczyć - swoim starym zwyczajem ucieka. Tym razem do uzdrowiska, w którym poznaje piękną Annę. Rodzi się między nimi gorący romans. Historia nie będzie miała prostej kontynuacji, gdyż Anna wyjeżdża zostawiając list pożegnalny z informacją, że jest mężatką. Oszalały z miłości Romano wyrusza w podróż po Rosji w poszukiwaniu Anny.
SALA NR 6
reż.: Krzysztof Gruber
scen. (na podstawie opowiadania Antoniego Czechowa): Andrzej Domalik
zdj.: Zbigniew Wichłacz
muz.: Lech Brański
w.: Jerzy Binczycki (doktor Andrzej Bloch), Henryk Bista (pan Jerzy), Adam Ferency (doktor Chobotowski), Grzegorz Warchoł (stróż), Edward Żentara (Wiktor Orski), Marek Bargiełowski (doktor Małecki)
prod.: Polska 1987 (81 min)
Adaptacja opowiadania Antoniego Czechowa. Akcja została przeniesiona w polskie realia początku XX wieku. Głównym bohaterem filmu jest stary lekarz, dyrektor miejscowego szpitala psychiatrycznego. Na jego stanowisko dybie od dawna młodszy kolega. Stary Bloch jest samotnikiem, człowiekiem pełnym dobroci, wrażliwym na cierpienie, traktującym swych podopiecznych jak pełnowartościowe istoty ludzkie. Nie udziela się towarzysko, na myśl o miejscowych "salonach" czuje niemal pogardę. Wszystko to nie prysparza mu zwolenników. W efekcie pada ofiarą wymierzonych w siebie intryg. W ich wyniku Bloch traci stanowisko, zostaje zamknięty w zakładzie psychiatrycznym, a wreszcie umiera.
MAŁA LILI (La Petite Lili)
reż.: Claude Miller
scen. (na motywach sztuki “Czajka” Antoniego Czechowa): Julien Boivent
zdj.: Gérard de Battista
w.: Nicola Garcia (Mado Marceaux), Bernard Giraudeau (Brice), Jean-Pierre Marielle (Simon Marceaux), Ludivine Sagnier (Emilie “Lili” Nowacki), Robinson Stévenin (Julien Marceaux), Julie Depardieu (Jeanne-Marie), Yves Jacques (Serge), Anne Le Ny (Léone), Marc Betton (Guy), Michel Piccoli (aktor)
prod.: Francja/Kanada 2003 (104 min)
Julien / Kostia forsuje poszukiwania nowej formy w sztuce filmowej. Odrzuca kino tradycyjne, jakie – z powodzeniem – uprawia Brice / Trigorin, reżyser ustawiony w branży, w dodatku romansujący z jego matką. Bunt Juliena jest powodowany dążeniem do wdarcia się do filmowej twierdzy, do której dostępu bronią dobrze okopani w jej strukturze filmowcy pokroju Brice’a. Niemaskowana niechęć do Brice’a ma też inny powód: zazdrość o matkę. Na stan emocjonalnego rozchwiania u Juliena mają jeszcze wpływ jego uczuciowe problemy z młodą aktorką Lili/Niną. Lili jest w nim wprawdzie zakochana, ale fascynuje ją również Brice, mężczyzna o ustabilizowanej pozycji, który mógłby stać się trampoliną do jej aktorskiej kariery. W cieniu tego trójkąta (a właściwie czworokąta) jest jeszcze jedna postać cierpiąca z miłości: Jeanne-Marie/Masza. Jest beznadziejnie zakochana w Julienie, który tego w ogóle nie dostrzega.
WESELE (swadba)
reż: izydor anneński
scen. (na podst. wodewilu antoniego czechowa): izydor anneński
zdj.: Jurij Jekielczik
muz.: Walerij Żełobiński
w.: Erast Garin (oblubieniec), Zoja Fiodorowa (oblubienica), Fajna Raniewska (matka panny młodej), Osip Abdułow (Grek), Siergiej Blinnikow (matros), Władimir Władysławski (doktor), Aleksiej Gribow (ojciec panny młodej), Wiera Marecka (akuszerka), Tatiana Pieltcer (żona doktora)
prod.: ZSRR 1944 (64 min)
Państwo Żygałowscy, posiadający na wydaniu córkę Daszę, z przykrością stwierdzają, że urzędnik Apłombow, goszczący u nich codziennie na obiedzie, nie ma zamiaru się żenić. Z wielkim trudem udało się ojcu dziewczyny zawrzeć z ambitnym narzeczonym cichy układ. Kawaler wyraził w końcu zgodę, ale jej warunkiem jest zaproszenie na wesele – dla podniesienia prestiżu uroczystości – prawdziwego generała.
STEP (stiep)
reż.: Siergiej Bondarczuk
scen. (na podstawie opowiadania „Step” Antoniego Czechowa): Siergiej Bondarczuk
zdj.: Leonid Kałasznikow
muz.: Wiaczesław Owczinnikow
w.: Oleg Kuzniecow (Jegoruszka), Władimir Siedow (Kuźmiczow), Nikołaj Trofimow (o. Christofor), Siergiej Bondarczuk (Jemielian), Iwan Łapikow (Pantelej), Gieorgij Burkow (Wasia), Anatolij Wasiliew (Dymow), Michaił Kokszenow (Kiriucha), Stanisław Lubszyn (Konstantin), Innokientij Smoktunowski (Mojsiej Mojsiejewicz), Irina Skobcewa (hr. Dranicka)
prod.: ZSRR 1977 (130 min)
Rankiem z miasteczka wyjeżdża bryczka. W niej kupiec Iwan Iwanowicz Kuźmiczow i siwy pop Christofor Syryjski. Jadą na targ wełny. Na koźle obok woźnicy 10-letni chłopiec w czerwonej koszulce, siostrzeniec kupca. Jedzie do gimnazjum, na stancję. Wszystko, co zobaczy i przeżyje w tej podróży przez step, będzie pierwsze. Te trzy dni drogi do miasta gubernialnego Czechow opisuje z punktu widzenia chłopca.
O MIŁOŚCI (o lubwi)
reż.: Siergiej Sołowiow
scen. (na podst. opowiadań „Doktor”, „Niedźwiedź”, „Wołodia” Antoniego Czechowa): Siergiej Sołowiow
zdj.: Jurij Klimienko
muz.: Andriej Gołowin
w.: Tatiana Drubicz (Jelena Iwanowna Popowa), Jewgienija Kriukowa (Olga Iwanowna Smirnowa), Jekatierina Wołkowa (Niuta), Aleksandr Abdułow (Grigorij Stiepanowicz Smirnow), Aleksandr Zbrujew (doktor), Kiriłł Byrkin (Wołodia), Walerij Swietłow (Łuka)
prod.: Rosja 2003 (112 min)
Piętnastoletni Wołodia zakochuje się w dojrzałej kobiecie, a ona bawi się nim z nudów, aż sprawy zachodzą za daleko. Kobieta sama czuje odrazę do tak bezmyślnej gry i odtrąca chłopaka.
Głośny strzał rozlega się w letni poranek. Co popchnęło piętnastolatka do dramatycznej decyzji rozstania się z życiem? Odpowiedzi na to pytanie szuka Grigorij Stiepanowicz Smirnow, opowiadając historię swojego życia, którą wyznaczyły amplitudy szczęścia i goryczy. Przemiana ukochanej żony i zaprzaństwo najlepszego przyjaciela, zmusiły go do opuszczenia rodziny w chwili kiedy jego domniemany syn miał pięć lat. Nastały dla niego odtąd lata samotności, przerywane jedynie przypadkowymi znajomościami. Wołodia – nie wiadomo czyj syn – dorósł w tym czasie. Niedorzeczna intryga z zamężną kobietą, co chłopak wziął za szczerą miłość, skończyła się dla niego fatalnie…
